MÜZİKTE TONALİTE

TON (DİZİM)

          Aslı Yunanca Tonos (Gerginlik) anlamında olan bu terimin, müzik dilinde çeşitli anlamları vardır.

          

          1) Çeşitli yükseklik dereceleri gösteren, müzik seslerinden her birine, "Ton" denir. Örnek olarak, DO sesi, Mİ sesi anlamlarında, DO tonu, Mİ tonu kullanılır.

          2) İki bitişik derece arasındaki bir tam ses açıklığına da "ton"  denir. Örnek olarak, DO ile RE , FA ile SOL arasındaki bir tam sese de "Ton" denir. Yani burada ton, bir büyük ikili anlamında kullanılır. 

          3) Bir de dizi anlamında ton vardır. Dizilerin başladıkları notalardan isimlerini alırlar. DO dizisi yerine DO tonu, RE dizisi yerine RE tonu kullanılır. Dizinin içindeki notalar, bitişik bir sıra ile değilde, serpiştirilerek yazılan bir müzik parçasına da "Ton" denir. Bir ton, kendisini oluşturan dizinin ilk notasından ismini alır.

          4) Bir de estetik kavramda kullanılan "Ton" vardır. Örnek olarak, bazı müzik eserlerine veya çalan ve okuyan için kullanılır. "Şu konçertonun çok güzel tonu var.", "Büyülü bir tonu olan flütist.", "Sesinin çok hoş bir tonu var." vb.

          Biz burada üçüncü sıradaki dizi anlamındaki ton'u öğreneceğiz. Öncelikle bir dizinin derecelerine verilen özel isimleri görelim.

Birinci dereceye          : TONİK

İkinci dereceye            : TONİK ÜSTÜ

Üçüncü dereceye        : MEDİYANT

Dördüncü dereceye    : DOMİNANT ALTI

Beşinci dereceye        : DOMİNANT

Altıncı dereceye           : DOMİNANT ÜSTÜ

Yedinci dereceye        : SANSİBL

Sekizinci dereceye     : TONİK veya SEKİZLİ

          1) TONİK : Bir dizinin ilk derecesine "Tonik" denir. Diziye ve o dizinin tonuna ismini verdiğinden bu adı almıştır.

         2) TONİK ÜSTÜ : Her dizinin ikinci derecesine "Tonik Üstü" denir. Tonik'in üstündeki ilk derece olduğundan dolayı bu ismi almıştır.

         3) MEDİYANT : Her dizinin üçüncü derecesine "Mediyant" denir. modal (Tonu belirleyici nota) notalardan birincisidir. Bir dizinin Ton' unu belirtir. Tonik ile büyük üçlü aralığında ise, o dizi Majör Ton'dadır. Eğer, bir küçük üçlü aralığında ise, o dizi Minör Ton'dadır. Tonik ile Dominant arasında ortada bulunmasından dolayı bu ismi almıştır.

          4) DOMİNANT ALTI : Her dizinin dördüncü derecesine "Dominant Altı" denir. Tonal seslerdendir Alt Dominant da denir.

        5) DOMİNANT : Her dizinin beşinci derecesine "Dominant" denir. Bu derecenin anlamı, hükmedici, baskın demek olup, dizilerin sıralanışında, tonik ile önemli bir rolü üstlenir. Bir tonda sık sık kullanılışı açısından da önemlidir. Tonal seslerdendir.

          6) DOMİNANT ÜSTÜ : Her dizinin altıncı derecesine "Dominant Üstü" denir. Dominantın üstünde olduğundan dolayı bu adı almıştır. Bu derecenin bir özelliği de Tonal oluşudur.

          7) SANSİBL : Her dizinin yedinci derecesine "Sansibl" denir. Bu derecenin anlamı, hassas demek olup, kendisinden sonra daima tonik sese gidilmesini arzu ettirir. Sansibl daima tonik sesine, bir diatonik yarım ses aralığındadır. Bu derecenin bir özelliği de Tonal oluşudur.

          Dizi içindeki özel adlardan en önemlileri: Tonik, Mediyant, Dominant ve Sansibl'dir. Diatonik bir dizi oluşturan sesler, belirli kurallar içerisinde sıralanarak, Majör (Büyük) ve Minör (Küçük) dizileri oluştururlar. Bu dizilerin oluşturduğu duyuluşlara "ton" denir. Dünya üzeirndeki bütün müzikler, bu dizilerin oluşturduğu tonlar ile yazılır ve bestelenirler. Tonları tanımak için, önce bu dizilerin yapısını bilmek gerekir. Dizilerin biçimleri iki ana yapıdadır. Bunlar, MAJÖR Dizi ve MİNÖR Dizidir. Ayrıca minör diziler de kendi içinde DOĞAL Minör Dizi, Armonik Minör Dizi ve MELODİK Minör Dizi olarak üçe ayrılır.

1) MAJÖR Dizi
2) MİNÖR Dizi
   a) DOĞAL Minör Dizi
   b) ARMONİK Minör Dizi
   c) MELODİK Minör Dizi

MAJÖR DİZİLERİN KURULUŞU

          Notaların, iki tam, bir yarım ve üç tam, bir yarım nota aralıklarıyla bir oktav içinde dizilmeleriyle "Majör Dizi" elde edilir. Biliyoruz ki öz dizinin 3 ile 4 ve 7 ile 8'inci dereceleri arası, diatonik yarım ses, diğer dereceler arası ise tam sestir. Örnek DO dizisi, majör tanda olduğundan, bu kurallara göre kurulacak bütün diziler de majör tonda olacak ve hangi nota ile başlarsa o ismi alacaktır. Şimdi DO MAJÖR tonunu bu kurala göre dizelim.

DO MAJÖR

          Görüldüğü gibi notalar, iki tam bir yarım, üç tam bir yarım şeklinde dizilerek DO MAJÖR dizisine oluşturmuştur. Şimdi bunu değiştirme işaretleri kullanarak RE notası üzerinde kuralım.

RE MAJÖR

          Görüldüğü gibi, majör dizisi elde etmek için, iki tam bir yarım ve üç tam bir yarım kuralına göre, 2 ile 3'üncü derece arasını tam ve 3 ile 4'üncü derece arasını yarım ses durumuna getirmek için, 3'üncü dereceye diyez konulmuştur. Aynı işlem, 6 ile 7'nci derece arasını tam ve 7 ile 8'inci derece arasını yarım ses durumuna getirmek için, 7'nci dereceye yine diyez konulmuştur. Biliyoruz ki, her dizinin 7'nci derecesine sansibl denir. Sansibl tonik'e yani sekizinci dereceye daima bir diatonik yarım ses aralığındadır. Dizi tonik sesinmde ismini aldığına göre, kurduğumuz dizi RE MAJÖR tonudur. Şimdi bu işlemi bütün notalara uygulayalım.

Mİ MAJÖR

FA MAJÖR

SOL MAJÖR

LA MAJÖR

Sİ MAJÖR

RE DİYEZ MAJÖR

Mİ DİYEZ MAJÖR

FA DİYEZ MAJÖR

SOL DİYEZ MAJÖR

LA DİYEZ MAJÖR

Sİ DİYEZ MAJÖR

DO BEMOL MAJÖR

RE BEMOL MAJÖR

Mİ BEMOL MAJÖR

FA BEMOL MAJÖR

SOL BEMOL MAJÖR

LA BEMOL MAJÖR

Sİ BEMOL MAJÖR

ANARMONİK DİZİLER

          İsimleri farklı fakat sesleri sesleri aynı olan notalara "Anarmonik Notalar" denildiğini öğrenmiştik. Diziler de böyledir. İsimleri farklı fakat sesleri sesleri aynı olan dizilere de "Anarmonik Diziler" denir. Buradan hareketle ;

          SOL DİYEZ MAJÖR dizisinin anarmonik dizisi LA BEMOL MAJÖR, 
          RE DİYEZ MAJÖR dizisinin anarmonik dizisi Mİ BEMOL MAJÖR,
          LA DİYEZ MAJÖR dizisinin anarmonik dizisi Sİ BEMOL MAJÖR,
          Mİ DİYEZ MAJÖR dizisinin anarmonik dizisi FA MAJÖR,
          Sİ DİYEZ MAJÖR dizisinin anarmonik dizisi DO MAJÖR,
          FA BEMOL MAJÖR dizisinin anarmonik dizisi Mİ MAJÖR,

a) Her bemollü dizinin anarmoniği, diyezli bir dizidir.
b) Her diyezli dizinin anarmoniği, bemollü bir dizidir.

          DO DİYEZ MAJÖR dizisinin anarmonik dizisi RE BEMOL MAJÖR, 
          DO BEMOL MAJÖR dizisinin anarmonik dizisi Sİ MAJÖR,
          FA DİYEZ MAJÖR dizisinin anarmonik dizisi SOL BEMOL MAJÖR'dür.

MİNÖR DİZİLERİN KURULUŞU

          Majör diziyi oluşturmayı öğrendik. İşte bu herhangi bir majör dizinin altıncı (Dominant Üstü) derecesi o majör dizinin ilgili MİNÖR'ü ve ismidir. Yani, bu majör dizinin altıncı derecesinden başlayıp tekrar derecesine kadar hiçbir değişiklik yapmadan çalarsak bu diziye "DOĞAL MİNÖR" dizi denir. Daha önce gördüğümüz gibi, üç tür minör var demiştik. Bunlar, 

          a) DOĞAL MİNÖR

          b) ARMONİK MİNÖR

          c) MELODİK MİNÖR  

DOĞAL MİNÖR DİZİSİ

          Majör bir dizinin donanımındaki seslerinin, 6'ncı dereceden itibaren diziyi duyurmasıyla elde edilir. 

Doğal Minör

          Bu işlem bütün bütün majör tonların ilgili "doğal minör"ü için uygulanır.   

ARMONİK MİNÖR DİZİSİ

           Yukarıda ki işlem ile bulunan doğal minör dizinin, 7'nci derecesinin 8'inci dereceye bir diatonik yarım ses yaklaştırılmasıyla "Armonik Minör" elde edilir. Yani, 7'nci derecenin yarım ses tizleştirilmesiyle oluşur.

Armonik Minör

MELODİK MİNÖR DİZİSİ

          Melodik minör dizisi ise, 7'nci derecesinin 8'inci dereceye bir diatonik yarım ses yaklaştırarak oluşturulan armonik minör dizisi üzerinde, değiştirme işaretleri ile 6'ncı ve 7'nci derece arasını bir tam ses yapılarak elde edilir. Yalnız kural olarak, armonik minör olarak çıkan bir bir dizi mutlaka doğal minör olarak inmesi gerekir.

Melodik Minör

Minörlere Genel Bakış